Αρχαία Ελληνικά: Προστακτική βαρύτονων ρημάτων α΄ συζυγίας

Η προστακτική, όπως και η υποτακτική, είναι έγκλιση επιθυμίας. Δηλώνει προσταγή, απαγόρευση, προτροπή, παραχώρηση, ευχή, συμβουλή, παράκληση κ.ά. και χρησιμοποιείται μόνο στις κύριες προτάσεις.

Έχει τρεις χρόνους σε κάθε φωνή: ενεστώτα, αόριστο και παρακείμενο.

   * Χρονικός χαρακτήρας (αόριστος)

-σ-     :   φωνηεντόληκτα - οδοντικόληκτα 
-ξ-     :   ουρανικόληκτα
-ψ-     :   χειλικόληκτα

   ** Χρονικός χαρακτήρας (ενεργητικός παρακείμενος)

-κ-     :   φωνηεντόληκτα - οδοντικόληκτα 
-χ-     :   ουρανικόληκτα
-φ-     :   χειλικόληκτα

   *** Η προστακτική μέσου παρακειμένου κανονικά σχηματίζεται χωρίς χρονικό χαρακτήρα (με σκέτη κατάληξη). Στα αφωνόληκτα ο χαρακτήρας του θέματος υφίσταται τροπές και οι καταλήξεις  φαινομενικά μετασχηματίζονται σε:

-σο / -σθω / -σθε / -σθων     (οδοντικόληκτα)
-ξο / -χθω / -χθε / -χθων     (ουρανικόληκτα)
-ψο / -φθω / -φθε / -φθων     (χειλικόληκτα)

Σχηματισμός χρόνων της προστακτικής

(βαρύτονα φωνηεντόληκτα - αφωνόληκτα)

Ενεστώτας
θέμα + καταλήξεις προστακτικής ενεστώτα (θεματικό φωνήεν: -ε-)
👉 Ο ενεστώτας της προστακτικής σχηματίζεται με το θέμα του ρήματος, ο χαρακτήρας του οποίου στα αφωνόληκτα είναι συχνά μετασχηματισμένος: -ττ- / -σσ- (ουρανικόληκτα), -πτ- (χειλικόληκτα), -ζ- ή -ττ- (οδοντικόληκτα).

*     *     *

Αόριστος
θέμα + χρονικός χαρακτήρας -σ- (-ξ- / -ψ-) + καταλήξεις προστακτικής αορίστου (θεματικό φωνήεν: -α-)

Προσοχή: Στην προστακτική αορίστου τα ρήματα δεν παίρνουν αύξηση. 

*     *     *

Παρακείμενος
περιφραστικός τύπος: μετοχή παρακειμένου ─ προστακτική του βοηθητικού ρήματος εἰμί
μονολεκτικός τύπος (ενεργητική): αναδιπλασιασμός + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-) + καταλήξεις προστακτικής ενεστώτα
μονολεκτικός τύπος (μέση): αναδιπλασιασμός + θέμα + καταλήξεις προστακτικής παρακειμένου
👉 Στην ενεργητική φωνή σχεδόν πάντοτε χρησιμοποιείται ο περιφραστικός τύπος για τον παρακείμενο, ενώ ο μονολεκτικός είναι εύχρηστος μόνο στο γ΄ ενικό πρόσωπο. Στη μέση φωνή ο παρακείμενος σχηματίζεται σχεδόν πάντοτε μονολεκτικά.

Προσοχή: Στον παρακείμενο ο αναδιπλασιασμός διατηρείται(στα σύνθετα με πρόθεση ρήματα μπαίνει ανάμεσα στην πρόθεση και το απλό ρήμα).