Αρχαία α΄

Φαινόμενα

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

• Β΄ κλίση ουσιαστικών
• Α΄ κλίση ουσιαστικών

ΕΠΙΘΕΤΑ

• Β΄ κλίση επιθέτων

ΡΗΜΑΤΑ 
ΒΑΡΥΤΟΝΑ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ & ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΑ Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ

• Οριστική - ενεργητική φωνή
• Αύξηση (ιστορικοί/παρελθοντικοί χρόνοι: Παρατατικός - Αόριστος - Υπερσυντέλικος)
• Αναδιπλασιασμός (Παρακείμενος - Υπερσυντέλικος)  
• Σύνθετα με προθέσεις ρήματα: τροπές φθόγγων 
• Ονοματικοί τύποι: Απαρέμφατα - Μετοχές ενεργητικής φωνής
• Τύποι του βοηθητικού ρήματος εἰμί

*   *   *   *   *

Η ιστορία της γραφής στην αρχαιότητα (ενότητες 1-2)

Ιστορία της γραφής στην αρχαιότητα from mara_petridou

*   *   *   *   *

Β΄ κλίση ουσιαστικών - υποδείγματα (ενότητα 4)

Β΄ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Αρσενικά σε -ος 

Θηλυκά σε -ος

Ουδέτερα σε -ον 

 

Παρατηρήσεις

• Τα αρσενικά και τα θηλυκά της β΄ κλίσης έχουν τις ίδιες καταλήξεις σε όλες τις πτώσεις και στους δύο αριθμούς.
• Τα ουδέτερα έχουν τρεις πτώσεις ίδιες (ονομαστική, αιτιατική, κλητική) σε ενικό και πληθυντικό αριθμό. 

Τονισμός

• Τα οξύτονα ουσιαστικά β΄ κλίσης παίρνουν οξεία στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική και περισπωμένη στη γενική και δοτική και στους δύο αριθμούς.
• Τα προπαροξύτονα ουσιαστικά (αρσενικά και θηλυκά) β΄ κλίσης κατεβάζουν τον τόνο κατά μία συλλαβή στη γενική και δοτική ενικού, καθώς και στη γενική, δοτική και αιτιατική πληθυντικού.
• Ο παραπάνω κανόνας ισχύει και για τα προπαροξύτονα ουδέτερα β΄ κλίσης σε όλες τις πτώσεις εκτός από την αιτιατική πληθυντικού (αφού είναι ίδια με την ονομαστική του ίδιου αριθμού). 

 ΠΡΟΣΟΧΗ!

• Η κατάληξη -οι (ονομαστική και κλητική πληθυντικού) είναι βραχύχρονη.
• Η κατάληξη -α στα ουδέτερα είναι βραχύχρονη.

*   *   *   *   *

Α΄ κλίση ουσιαστικών - υποδείγματα (ενότητα 6)

Α΄ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Θηλυκά σε -α / -η

Αρσενικά σε -ας / -ης 

 

Παρατηρήσεις

• Στα θηλυκά σε -α το α της κατάληξης στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού είναι καθαρό (διατηρείται στη γενική και δοτική ενικού), εφόσον προηγείται φωνήεν ή ρ και κανονικά είναι μακρό.
• Στα θηλυκά σε -α το α της κατάληξης στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού είναι μη καθαρό (μετατρέπεται σε -η στη γενική και δοτική ενικού), εφόσον προηγείται σύμφωνο (εκτός από ρ) και κανονικά είναι βραχύ.

• Στα αρσενικά η γενική ενικού λήγει σε -ου.
• Τα αρσενικά σε -της (καθώς επίσης και σε -πώλης, -άρχης, -μέτρης, -τρίβης, -ώνης) σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -α (με α βραχύ).

Τονισμός

• Όλα τα ουσιαστικά της α΄ κλίσης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη (-ῶν).
• Τα προπαροξύτονα ουσιαστικά α΄ κλίσης επιπλέον κατεβάζουν τον τόνο κατά μία συλλαβή στη γενική και δοτική ενικού, καθώς και στη δοτική και αιτιατική πληθυντικού.
• Τα οξύτονα ουσιαστικά α΄ κλίσης παίρνουν οξεία στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική και περισπωμένη στη γενική και δοτική και στους δύο αριθμούς.

ΠΡΟΣΟΧΗ!

• Η κατάληξη -αι (ονομαστική και κλητική πληθυντικού) είναι βραχύχρονη.
• Η κατάληξη -ας στην α΄ κλίση γενικά είναι μακρόχρονη.
• Η κατάληξη -α της κλητικής των αρσενικών σε -της είναι βραχύχρονη.

*   *   *   *   *

Β΄ κλίση επιθέτων - υποδείγματα (ενότητα 8)

Β΄ ΚΛΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Τρικατάληκτα σε -ος -η -ον

Τρικατάληκτα σε -ος -α -ον

Δικατάληκτα  σε -ος -ος -ον

Σχηματισμός του θηλυκού

Το θηλυκό των επιθέτων β΄ κλίσης

• λήγει σε -η, όταν πριν από την κατάληξη του αρσενικού προηγείται σύμφωνο (εκτός από ρ).
• λήγει σε -α, όταν πριν από την κατάληξη του αρσενικού προηγείται φωνήεν ή ρ.
• σχηματίζεται με τις καταλήξεις του αρσενικού, όταν το επίθετο είναι σύνθετο (και ορισμένα απλά επίθετα β΄ κλίσης είναι δικατάληκτα, βλ. Γραμματική της α.ε. §161 β-γ, σ.97-8).  

Κλίση

• Το αρσενικό γένος ακολουθεί τη β΄ κλίση των αντίστοιχων ουσιαστικών.
• Το θηλυκό γένος στα τρικατάληκτα ακολουθεί την α΄ κλίση των αντίστοιχων ουσιαστικών, ενώ στα δικατάληκτα ακολουθεί τη β΄ κλίση.
• Το ουδέτερο γένος ακολουθεί τη β΄ κλίση των αντίστοιχων ουσιαστικών.

Τονισμός

• Στο θηλυκό των προπαροξύτονων τρικατάληκτων επιθέτων ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα σε όλο τον ενικό αριθμό (δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα, επειδή η λήγουσα είναι μακρόχρονη).
• To θηλυκό των τρικατάληκτων επιθέτων στον πληθυντικό ακολουθεί τον τονισμό του αρσενικού (με τις δικές του καταλήξεις), βλ. Γραμματική της α.ε. §158-159.2, σ.95-6 (στο επίθετο δίκαιος-α-ον).

  

*   *   *   *   *

Ρήματα - Κατηγορίες

Οριστική βαρύτονων ρημάτων α΄ συζυγίας - ενεργητική φωνή
Καταλήξεις & σχηματισμός των χρόνων (ενότητες 5,7,9)

   * Χρονικός χαρακτήρας (μέλλοντας/αόριστος)  

-σ-     :   φωνηεντόληκτα & οδοντικόληκτα 
-ξ-     :   ουρανικόληκτα 
-ψ-     :   χειλικόληκτα

   ** Χρονικός χαρακτήρας (παρακείμενος/υπερσυντέλικος)

-κ-     :   φωνηεντόληκτα & οδοντικόληκτα
-χ-     :   ουρανικόληκτα
-φ-     :   χειλικόληκτα

Σχηματισμός χρόνων ενεργητικής φωνής
(βαρύτονα φωνηεντόληκτα - αφωνόληκτα)

Ο ενεστώτας και ο παρατατικός σχηματίζονται με το θέμα του ρήματος. Στα αφωνόληκτα συχνά ο χαρακτήρας του θέματος είναι μετασχηματισμένος: -ττ- / -σσ- (ουρανικόληκτα), -πτ- (χειλικόληκτα), -ζ- ή -ττ- (οδοντικόληκτα).

Ενεστώτας
θέμα + καταλήξεις ενεστώτα
Παρατατικός
απλά ρήματα: αύξηση + θέμα + καταλήξεις παρατατικού
σύνθετα ρήματα (με πρόθεση): πρόθεση + αύξηση + θέμα + καταλήξεις παρατατικού

Προσοχή: Στον παρατατικό τα ρήματα τονίζονται στην προπαραλήγουσα (αναβίβαση τόνου).

*     *     *

Μέλλοντας
θέμα + χρονικός χαρακτήρας -σ- (-ξ- / -ψ-) + καταλήξεις μέλλοντα
Αόριστος
απλά ρήματα: αύξηση + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -σ- (-ξ- / -ψ-) + καταλήξεις αορίστου
σύνθετα ρήματα (με πρόθεση): πρόθεση + αύξηση + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -σ- (-ξ- / -ψ-) + καταλήξεις αορίστου

Προσοχή: Στον αόριστο τα ρήματα τονίζονται στην προπαραλήγουσα (αναβίβαση τόνου). 

*     *     *

Παρακείμενος
απλά ρήματα: αναδιπλασιασμός + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-) + καταλήξεις παρακειμένου
σύνθετα ρήματα (με πρόθεση): πρόθεση + αναδιπλασιασμός + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-) + καταλήξεις παρακειμένου
Υπερσυντέλικος
απλά ρήματα: αύξηση / αναδιπλασιασμός + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-) + καταλήξεις υπερσυντελίκου
σύνθετα ρήματα (με πρόθεση): πρόθεση + αύξηση / αναδιπλασιασμός + θέμα + χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-) + καταλήξεις υπερσυντελίκου

Προσοχή: Στον παρακείμενο και στον υπερσυντέλικο τα ρήματα τονίζονται στην προπαραλήγουσα (αναβίβαση τόνου), εκτός αν η λήγουσα είναι μακρόχρονη (ενικός υπερσυντελίκου).

*   *   *   *   *

Αύξηση / Παρατατικός - Αόριστος - Υπερσυντέλικος (ενότητα 7)

Τα ρήματα στους ιστορικούς χρόνους της οριστικής (παρατατικό, αόριστο, υπερσυντέλικο) παίρνουν στην αρχή του θέματος αύξηση.

Προσοχή!

Η αύξηση δηλώνει παρελθόν και δεν υπάρχει στις άλλες εγκλίσεις ούτε στους ονοματικούς τύπους του ρήματος (απαρέμφατο-μετοχή).

*   *   *   *   *

 
Αναδιπλασιασμός / Παρακείμενος - Υπερσυντέλικος (ενότητα 9)

Τα ρήματα στους συντελικούς χρόνους (παρακείμενο, υπερσυντέλικο, συντελεσμένο μέλλοντα) παίρνουν στην αρχή του θέματος αναδιπλασιασμό.

Προσοχή!

Ο αναδιπλασιασμός διατηρείται σε όλες τις εγκλίσεις, στο απαρέμφατο και στη μετοχή.

*   *   *   *   *

Ρήματα ενεργητικής φωνής στην οριστική - παραδείγματα κλίσης (ενότητα 10)

*   *   *   *   *

Σύνθετα με πρόθεση ρήματα - φωνολογικοί κανόνες σύνθεσης

*   *   *   *   *

Ονοματικοί τύποι του ρήματος: απαρέμφατα & μετοχές - ενεργητική φωνή (ενότητα 13)

Το ρήμα εκτός από τις εγκλίσεις διαθέτει δύο ονοματικούς τύπους, το απαρέμφατο και τη μετοχή:

Απαρέμφατο

• άκλιτο ρηματικό ουσιαστικό ουδέτερου γένους
• ισοδυναμεί με δευτερεύουσα πρόταση ειδική (ειδικό) ή επιθυμίας (τελικό)
• όταν είναι έναρθρο (σνθ. τελικό), έχει πτώσεις (κλίνεται το άρθρο) και ισοδυναμεί με αφηρημένο ουσιαστικό, π.χ. τὸ λέγειν = η ομιλία

Μετοχή

• τριγενές και τρικατάληκτο ρηματικό επίθετο 
• ισοδυναμεί με επιθετικό ή κατηγορηματικό προσδιορισμό (ή κατηγορούμενο) ή με επιρρηματικό προσδιορισμό
• όταν είναι έναρθρη, μπορεί να ισοδυναμεί με ουσιαστικό (πρόσωπο που ενεργεί), π.χ. ὁ λέγων = ο ρήτορας

Οι ονοματικοί τύποι του ρήματος (απαρέμφατο-μετοχή) έχουν τέσσερις χρόνους:  
ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστο και παρακείμενο.

   * Χρονικός χαρακτήρας (μέλλοντας/αόριστος)

-σ-     :   φωνηεντόληκτα & οδοντικόληκτα
-ξ-     :   ουρανικόληκτα
-ψ-     :   χειλικόληκτα

   ** Χρονικός χαρακτήρας (παρακείμενος)

-κ-     :   φωνηεντόληκτα & οδοντικόληκτα
-χ-     :   ουρανικόληκτα
-φ-     :   χειλικόληκτα

Σχηματισμός απαρεμφάτων & μετοχών ενεργητικής φωνής

(βαρύτονα φωνηεντόληκτα και αφωνόληκτα)

Το απαρέμφατο και η μετοχή σχηματίζονται κανονικά με την προσθήκη των κατάλληλων καταλήξεων στο θέμα του ρήματος. Στον μέλλοντα και στον αόριστο πριν από την κατάληξη προστίθεται ο χρονικός χαρακτήρας -σ- (-ξ- / -ψ-) και στον παρακείμενο ο χρονικός χαρακτήρας -κ- (-χ- / -φ-).

Προσοχή! 
Τα απαρέμφατα και οι μετοχές στον αόριστο δεν παίρνουν αύξηση,
όμως στον παρακείμενο ο αναδιπλασιασμός διατηρείται.

Κλίση

Το απαρέμφατο είναι άκλιτο. Οι μετοχές όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής κλίνονται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση (ύλη β΄ γυμνασίου).

*   *   *   *   *

Το βοηθητικό ρήμα εἰμί

*   *   *   *   *